Wezuwiusz to jedyny czynny wulkan w kontynentalnej części Europy,

jeden z nielicznych w obrębie Starego Kontynentu. Ten włoski wulkan zapisał się nie tylko w geografii, ale również w historii, przede wszystkim poprzez wybuch z 79 roku naszej ery, który zniszczył rzymskie miasta, w tym Pompeje, jednocześnie znakomicie konserwując budynki.
Wezuwiusz – położenie
Wezuwiusz jest stratowulkanem położonym nad Zatoką Neapolitańską częścią Morza Tyrreńskiego, które z kolei jest częścią Morza Śródziemnego, w Kampanii we Włoszech, około 9 km na wschód od Neapolu i w niewielkiej odległości od brzegu morskiego. Szczyt głównego stożka Wezuwiusza wynosi 1281 m n.p.m. i ponad 400 m nad doliną o długości 5 km Atrio di Cavallo (północne piętro kaldery Monte Somma).
Wezuwiusz – budowa geologiczna i geomorfologia
Wezuwiusz jest stratowulkanem, który powstał w wyniku zderzenia dwóch płyt tektonicznych – afrykańskiej i eurazjatyckiej. Pierwsza została subdukowana pod drugą, wgłąb ziemi. Gdy nasycone wodą osady afrykańskiej płyty oceanicznej zostały zepchnięte na gorętsze głębokości wewnątrz ziemi, woda obniżyła temperaturę topnienia górnego płaszcza na tyle, aby częściowo stopić skały. Ponieważ magma jest mniej gęsta niż otaczająca ją lita skała, została wypchnięta w górę. Znajdując słaby punkt na powierzchni Ziemi, przebiła się, tworząc wulkan.
Współcześnie Wezuwiusz składa się z dużego stożka częściowo otoczonego stromym obrzeżem kaldery szczytowej, powstałej w wyniku zawalenia się wcześniejszej, znacznie wyższej formacji. Kaldera zaczęła formować się podczas erupcji około 17-18 tys. lat temu i została powiększona przez późniejsze erupcje. Na zbocza wulkanu składają się strumienie lawy, podczas gdy reszta masywu jest mocno porośnięta roślinnością, z zaroślami i lasami na wyższych wysokościach i winnicami niżej. Szczyt wulkaniczny tworzą warstwy lawy, popiołu i pumeksu. Ich mineralogia jest zmienna, ale generalnie jest buduje ją krzemionka – niedosycona i bogata w potas, z fonolitem wytwarzanym w erupcjach.
Wulkan jest jednym z kilku tworzących kampański łuk wulkaniczny, inne to: Campi Flegrei – duża kaldera kilka kilometrów na północny zachód, Mount Epomeo – 20 km na zachód na wyspie Ischia i kilka podwodnych wulkanów na południu. Łuk ten tworzy z kolei południowy koniec większego łańcucha wulkanów, który rozciąga się na północny zachód wzdłuż Półwyspu Apenińskiego aż do Monte Amiata w południowej Toskanii. Wezuwiusz jest jedynym, który wybuchł w najnowszej historii, chociaż niektóre inne wybuchły w ciągu ostatnich kilkuset lat. Wiele z nich jest wygasłych lub uśpionych.
Wezuwiusz – erupcje
Najsłynniejsza erupcja Wezuwiusza to ta z 79 roku naszej ery, która zapisała się w historii, niszcząc rzymskie miasta: Pompeje, Herkulanum, Oplontis, Stabiae oraz kilka innych osad. Erupcja trwała dwa dni; wyrzuciła kamienie, popioły i gazy wulkaniczne, a także stopioną skałę i sproszkowany pumeks na wysokość około 33 km z prędkością około 6 × 105 metrów sześciennych na sekundę. Uważa się, że podczas erupcji zginęło ponad 1000 osób, chociaż dokładna liczba ofiar nie jest znana. Jedyną zachowaną relacją naocznego świadka tego wydarzenia są dwa listy Pliniusza Młodszego do historyka Tacyta.
Wezuwiusz wielokrotnie wybuchał od tego czasu i jest jedynym wulkanem w kontynentalnej części Europy, który wybuchł w ciągu ostatnich stu lat. Erupcje miały miejsce w latach: 172, 203, 222, prawdopodobnie w 303, 379, 472, 512, 536, 685, 787, około 860, około 900, 968, 991, 999, 1006, 1037, 1049, około 1073, 1139, 1150, erupcje mogły mieć też miejsce w latach: 1270, 1347 i 1500. Wulkan wybuchł ponownie w 1631 roku, sześć razy w XVIII wieku (w tym w latach 1779 i 1794), osiem razy w XIX wieku (zwłaszcza w roku 1872) oraz w latach: 1906, 1929 i 1944 roku. Jednak erupcje po 79 roku nie były już tak duże i niszczycielskie jak te pompejańskie.
Wiele innych erupcji również poprzedziło tę z 79 roku naszej ery, w tym znane są co najmniej trzy znacznie większe – przykładem jest erupcja Avellino około 1800 roku p.n.e., która pochłonęła kilka osad z epoki brązu. Według Global Volcanism Program Smithsonian Institution – Wezuwiusz miał 54 potwierdzone erupcje w epoce holocenu.
Wezuwiusz współcześnie – zagrożenie
Wezuwiusz jest nadal uważany za aktywny wulkan, chociaż jego obecna aktywność wytwarza niewiele więcej niż bogata w siarkę para z otworów na dnie i ścianach krateru. Jednocześnie jest dziś uważany za jeden z najniebezpieczniejszych wulkanów na świecie ze względu na populację około 3-4 mln ludzi żyjących na tyle blisko, by mogli oni zostać dotknięci erupcją. U stóp Wezuwiusza znajduje się bowiem bardzo gęsto zaludniony obszar metropolitalny Neapolu wraz z Pompejami, Salerno, Benewent, Avellino i wieloma innymi miejscowościami.
Wulkan jest ściśle monitorowany przez Osservatorio Vesuvio w Neapolu z rozległymi sieciami stacji sejsmicznych i grawimetrycznych, połączeniem systemu geodezyjnego opartego na GPS i radaru z syntetyczną aperturą satelity do pomiaru ruchu naziemnego oraz lokalnych badań i analiz chemicznych emitowanych gazów z fumaroli.
Wezuwiusz – ochrona przyrody, zwiedzanie
Obszar wokół Wezuwiusza został oficjalnie uznany za park narodowy 5 czerwca 1995 roku. Szczyt Wezuwiusza jest otwarty dla zwiedzających, a wokół wulkanu znajduje się niewielka sieć ścieżek. Na odległość 200 m od szczytu w pionie można dojechać drogą, a dalej trzeba już iść na piechotę. Wokół stożka biegnie spiralny chodnik od drogi do krateru. Pierwsza kolejka szynowo-linowa do Wezuwiusza została otwarta w 1880 roku, a następnie zniszczona przez erupcję w marcu 1944 roku. Ciekawymi miejscami są również znakomicie zachowane przez materiał wulkaniczny – ruiny starożytnych miast rzymskich – zwłaszcza Pompejów i Herkulanum.

Marek Lonta