W kolejnej części naszego leksykonu znów przyszedł czas na zatłoczony Beskid Śląski. Tym razem zapraszamy na Wielką Czantorię – szczyt, który wręcz ugina się pod ciężarem atrakcji turystycznych.

Wielka Czantoria (995 m n.p.m.)

Wielka Czantoria (995 m n.p.m.) położona jest w zachodniej części Beskidu Śląskiego, na granicy polsko-czeskiej. Szczyt ten jest najwyższym wzniesieniem Pasma Stożka i Czantorii, ciągnącego się między dolinami Olzy i Wisły i graniczącego przez Przełęcz Kubalonka (761 m n.p.m.) z położonym dalej na wschód Pasmem Wiślańskim. Sam masyw Wielkiej Czantorii oddzielony jest na południu Przełęczą Beskidek (684 m n.p.m.) od Małego Soszowa (762 m n.p.m.), na północnym-zachodzie sąsiaduje zaś z Małą Czantorią (865 m n.p.m.).

Wieża widokowa na szczycie Wielkiej Czantorii

Po obu stronach granicy państwowej znajdują się na Czantorii leśne rezerwaty przyrody, w których ochronie podlega buczyna karpacka z domieszką m.in. jodły, świerka, klonu, cisu, jawora i jesionu. Polski rezerwat istnieje od roku 1996 i zajmuje powierzchnię 91,71 ha. Rezerwat czeski powstał w natomiast w roku 1988 i ma 39,45 ha. Najstarsze z drzew chronionych u naszych sąsiadów liczą ok. 220 lat.

Turystyka

Na Wielką Czantorię dostać się można szlakiem czerwonym z Ustronia Polany (↑1.20 godz. ↓40 min) lub od strony Przełęczy Beskidek (↑1.15 godz. ↓40 min). Z Ustronia na szczyt biegnie też szlak niebieski (↑2.10 godz. ↓1.10 godz.), natomiast z Goleszowa prowadzi szlak czarny (↑3.45 godz. ↓2.45 godz.). Od strony wspomnianej już Przełęczy Beskidek prowadzi na Czantorię także drugi szlak (czeski) oznaczony kolorem niebieskim – biegnie on równolegle z polskim szlakiem czerwonym i pokonanie go w obu kierunkach zajmuje tyle samo czasu.

Wielka Czantoria widziana od strony Małej Czantorii

Zdecydowana większość turystów zamiast opcji pieszej wybiera jednak wyciąg krzesełkowy. Prowadzi on z Ustronia Polany na położoną pod szczytem Wielkiej Czantorii polanę Stokłosica. Kolej została oddana do użytku w roku 1967, a następnie dwukrotnie ją modernizowano - w latach 1991-1994 i w roku 2006. Obecnie - jak twierdzi właściciel obiektu - jest to najnowocześniejsza kolejka w polskiej części Beskidów. Dolna stacja wyciągu położona jest na wysokości ok. 389 m n.p.m., natomiast a stacja górna: 851 m n.p.m. Całkowita długość kolejki wynosi 1640 m. W zimie wyciąg stanowi część dużego kompleksu narciarskiego, w skład którego wchodzą m.in. również: dwie trasy zjazdowe (czerwona o długości 1900 m i niebieska o długości 2600 m), trasy narciarstwa biegowego, wypożyczalnie sprzętu i szkółki narciarskie. Przy górnej stacji kolejki znajdują się dwa wyciągi orczykowe i jeden talerzykowy o łącznej długości 868 m, przy stacji dolnej umieszczono natomiast dwa kolejne wyciągi talerzykowe (ich łączna długość to 590 m) oraz wyciąg taśmowy dla najmłodszych. Latem na polanie Stokłosica czynny jest także tor saneczkowy (710 m), a także… staw kajakowy. Wszystko to, o każdej porze roku, okraszone jest dużą liczbą restauracji i punktów gastronomicznych. Tuż obok znajduje się jeszcze ośrodek sokolniczy, w którym prowadzona jest m.in. rehabilitacja rannych i chorych ptaków drapieżnych. Nad wszystkim góruje zbudowana w 1975 roku telewizyjna wieża przekaźnikowa o wysokości 45 m.

Drugie z miejscowych centrów rozrywki znajduje się na samym szczycie Wielkiej Czantorii. Oprócz obowiązkowych (i bardzo licznych) budek z przekąskami oraz pamiątkami znajduje się tu również wybudowana w 2002 roku przez Czechów wieża widokowa. Ma ona 29 m wysokości i można z niej, po uiszczeniu odpowiedniej opłaty, podziwiać panoramę obejmującą m.in.: Pogórze Śląskie; Beskid Śląski z Równicą, Klimczokiem, Skrzycznem i Baranią Górą; Beskid Żywiecki z Babią Górą i Pilskiem, a także Beskid Śląsko-Morawski z Łysą Górą, Wielkim i Małym Połomem, Malchorem, Jaworowym oraz Bukowym Wierchem. Nieco dalej, również po czeskiej stronie granicy, znajduje się schronisko turystyczne Chata Cantoryje (lub Chata na Cantoryji). Obiekt ten został uruchomiony w roku 1904 przez niemieckie towarzystwo turystyczne Beskidenverein i początkowo nosił imię arcyksiężnej Izabeli. Po wytyczeniu w roku 1920 granicy między Polską i Czechosłowacją, schronisko znalazło się u naszych sąsiadów. W późniejszych latach wielokrotnie zmieniało właścicieli i było przebudowywane. Obecnie pełni głównie funkcje gastronomiczne.

Górna stacja wyciągu na Wielką Czantorię

Ciekawostki

- Przez szczyt Wielkiej Czantorii przebiega główny polski dział wodny, oddzielający od siebie zlewiska Odry i Wisły. Czantoria stanowi najwyżej położony punkt tego wododziału.

- Przełęcz Beskidek jest najniżej położonym punktem w całym Paśmie Stożka i Czantorii.

- W rejonie góry Tuł (621 m n.p.m.) przy czarnym szlaku z Goleszowa istniał dawniej rezerwat przyrody, w którym - na obszarze 15,69 ha - stwierdzono występowanie ponad 900 gatunków roślin. Obecnie miejsce rezerwatu zastąpił użytek ekologiczny o powierzchni 6, 94 ha.

- Według lokalnych podań, Wielka Czantoria zawdzięcza swą nazwę olbrzymowi o imieniu Czantor lub Czartor, który usiłował przy pomocy góry zablokować drogę Wiśle. Bardziej naukowe wyjaśnienie pochodzenia nazwy Czantorii odwołuje się do słowa Czartoryja, które oznacza miejsce zryte przez czarty.

- W rejonie schroniska Czantoryje znajduje się urwisko nazywane Skałką. Jedna z lokalnych legend mówi o położonej w tym miejscu jaskini, w której śpią ponoć rycerze Bolesława Chrobrego lub - według innej wersji - Jana III Sobieskiego. Pewnego dnia rycerze mają się przebudzić, aby oswobodzić lud śląski z niewoli. Wojów widział podobno miejscowy pomocnik kowala, podkuwający im w pewną wigilijną noc konie. W zamian za swoją pracę kowal otrzymał… końskie łajno, które zamieniło się w złoto.

- Do lat 50-tych ubiegłego wieku przy schronisku pod Czantorią znajdował się niewielki krzyż, upamiętniający młodego pasterza Słowioka, który zamarzł tu w kwietniu 1913 roku. 12 letni nieszczęśnik poszukiwał zaginionej owcy i zabłądził podczas zamieci śnieżnej.  

- W okresie międzywojennym przez Czantorię  przebiegały liczne szlaki przemytnicze, którymi szmuglowano towar z Czechosłowacji do Polski i w drugą stronę. W latach 30-tych przez Czantorię przerzucano m.in. komunistyczne ulotki propagandowe oraz ochotników do Brygad Międzynarodowych podczas wojny domowej w Hiszpanii.

- W latach 30-tych XX wieku na zboczach góry Chełm w Goleszowie otwarto szkołę szybowcową. Ośrodek istniał do roku 1951.

- W wyniku zajęcia części terytorium Czechosłowacji w 1938 roku, w granicach Polski znalazły się tereny leżące po zachodniej stronie Wielkiej Czantorii. Niecały rok później obszar ten został wcielony do Niemiec, a po zakończeniu II Wojny Światowej granica między Polską i Czechosłowacją wróciła do pierwotnego kształtu.

- W latach II Wojny światowej w Pasmie Stożka i Czantorii działał oddział partyzancki AK „Czantoria”  pod dowództwem Klemensa Starzyka „Szpaka”. 30 listopada 1943 roku dziesięciu partyzantów zostało otoczonych przez Niemców w rejonie Małej Czantorii. Czterem żołnierzom AK udało się wyrwać z okrążenia, pozostali - w tym dowódca - zostali zabici. Przy budynku dolnej stacji wyciągu na Czantorię znajduje się dziś tablica poświęcona poległym partyzantom.    

- Biegnący na Wielką Czantorię czeski szlak koloru niebieskiego był do roku 1971 oznaczony barwą czerwoną. Liczne pomyłki (na odcinku do Kyrkawicy trasa ta biegnie tak samo, jak polski Główny Szlak Beskidzki) sprawiły, że oznaczenie szlaku zostało zmienione.

- W 1990 roku na Wielkiej Czantorii miało miejsce symboliczne przerwanie kordonu granicznego. Wydarzenie to towarzyszyło procesowi upadku komunizmu i było protestem przeciwko zamknięciu granicy między Polską i ówczesną Czechosłowacją.

Adam Nietresta